Bakı Slavyan Universiteti

tamella.sevdimova@gmail.com

Ehtimal nəzəriyyəsi riyazi elm kimi təşəkkül tapmazdan əvvəl elmin müxtəlif sahələrində əsasən determinik qanunlarla baş verən hadisələr və proseslər tədqiq olunurdu. 

Ehtimal nəzəriyyəsi bizi əhatə edən aləmdə baş verən təsadüfi hadisələr və proseslərin bilavasitə özlərini deyil, onların baş verə biləcəyi stoxastik eksperimentlərin riyazi modellərini tədqiq edən riyazi elmdir.

Ehtimal nəzəriyyəsinin bir elm kimi yaranması XVII əsrin ortalarına təsadüf edib, B.Paskal (1623-1662), P.Ferma (1601-1665), X.Hüygensin (1629-1695) adlan ilə bağlıdır. Ehtimal nəzəriyyəsinin həqiqi tarixi Y.Bemulli (1654-1705) və A.Muavrın (1667-1754) elmi əsərləri ilə yaranır. P.S.Laplas (1749-1827) "Theorie Analitique des Probabilites" ("Ehtimallann analitik nəzəriyyəsi", 1812-ci il) adlı traktatında ehtimal nəzəriyyəsi sahəsində özünün və özündən əvvəlki alimlərin aldığı nəticələri şərh etmişdir. Ehtimal nəzəriyyəsinin bu dövrdəki inkişafında limit teoremlərinin tədqiqində əsas rol oynamış S.D.Puasson (1781-1840) və K.F.Qaussun (1777-1855) xidmətlərini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Ehtimal nəzəriyyəsinin sonrakı inkişafında əsas mərhələ P.L.Çebışev (1821-1894), A.A.Markov (1856-1922), A.M.Lyapunov (1857-1918) kimi alimlərin adları ilə bağlıdır.