All-Turkish Lexical Layer in Turkic Languages and Uzbek Language Dialects

It is known that the study of dialects is one of the urgent issues of today's linguistics. World linguistics has made significant progress in the field of dialectology in the study of dialects, in creating a perfect areal description of dialectal phenomena. From the conducted research, a scientific conclusion can be drawn that it is possible to talk about the forms of language tools, i.e. the methods of expression, in the expression of all philosophical categories in the ancient monuments and in our current language. Like all philosophical concepts, the meaning of space and time is a linguistic image of the subjective perception of the objective world. That is why the linguistic research conducted in that direction requires communication with the sciences of philosophy, logic and psychology, leaving the framework of linguistics.

Time-space-calendar words form a separate system in ancient Turkish written texts, and their comparative study with our current language is studied as an urgent issue of linguistics. Also "anda//anta" (at that time), "yil (year), kish (winter), kiçë//keçe (night), kuntuz (day), tun ortusi (midnight) ” words find their reflection in ancient monuments and lay the foundation for the emergence of representatives of the Turkic language, in particular, the Uzbek and Azerbaijani languages. In the system of means of expressing spatial concepts in the language, the phonetic space is considered the beginning, the beginning. That is, the phonetic space can be called the basis of space expression through language.

At the same time, the grouping of words, morphological forms, syntactic units according to the time and space content, analysis of the specific aspects of those language units, many manifestations of concepts denoting the time and space content in the Azerbaijani language. The explanation of the forms of the edges was carried out based on the requirements of theoretical linguistics.

Keywords: dialectology, folk dialects, phonetics, bilingualism, Uzbek-Tajik, Kazakh-Uzbek, Uzbek-Russian, national language, customs, clans - Alot, Bayat, jigachi, dargali, janafar, koroun, korovul, sayot, solir, ersari, chandir, old, tamijik, burjok

Gülsənəm Norova

Özbəkistan Respublikası Nəvai Dövlət Pedaqoji İnstitutu

gulsanam81ndpi@umail.uz

Türk dillərində ümumtürk leksik təbəqəsi və Özbək dili dialektləri

Xülasə

Məlumdur ki, dialektlərin tədqiqi bu gün dilçiliyin aktual məsələlərindən biridir. Dünya dilçiliyi dialektlərin tədqiqində, dialekt hadisələrinin mükəmməl ərazi təsvirinin yaradılmasında dialektologiya sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə etmişdir. Aparılan tədqiqatlardan belə bir elmi nəticəyə gəlmək olar ki, qədim abidələrdə və indiki dilimizdə bütün fəlsəfi kateqoriyaların ifadəsində dil vasitələrinin formalarından, yəni ifadə üsullarından danışmaq olar. Bütün fəlsəfi anlayışlar kimi məkan və zamanın mənası da obyektiv aləmin subyektiv qavrayışının linqvistik obrazıdır. Məhz buna görə də həmin istiqamətdə aparılan dilçilik tədqiqatları dilçiliyin çərçivəsini tərk edərək fəlsəfə, məntiq və psixologiya elmləri ilə əlaqə saxlamağı tələb edir.

Qədim türk yazılı mətnlərində zaman-məkan-təqvim sözləri ayrıca sistem təşkil edir və onların indiki dilimizlə müqayisəli şəkildə öyrənilməsi dilçiliyin aktual məsələsi kimi araşdırılır. Həmçinin “anda//anta” (o vaxt), “yil (il), kiş (qış), kiçë//keçe (gecə), kuntuz (gündüz), tun ortusi (gecə yarısı)” sözləri də qədim abidələrdə öz əksini tapır. türk dilinin, xüsusən də özbək və azərbaycan dillərinin nümayəndələrinin yaranmasına zəmin yaratmışdır. Dildə məkan anlayışlarının ifadə vasitələri sistemində fonetik məkan başlanğıc, başlanğıc hesab olunur. Yəni fonetik məkanı dil vasitəsilə məkan ifadəsinin əsası adlandırmaq olar.

Eyni zamanda, sözlərin, morfoloji formaların, sintaktik vahidlərin zaman və məkan məzmununa görə qruplaşdırılması, həmin dil vahidlərinin özünəməxsus cəhətlərinin təhlili, Azərbaycan dilində zaman və məkan məzmununu bildirən məfhumların bir çox təzahürləri izah edilir kənarların formalarının hazırlanması nəzəri dilçiliyin tələbləri əsasında aparılmışdır.

Açar sözlər: dialektologiya, xalq dialektləri, fonetika, ikidillilik, özbək-tacik, qazax-özbək, özbək-rus, milli dil, adət-ənənə, qəbilə - Alot, Bayat, cığaçı, dərgəli, cenafər, koroun, korovul, sayot, solir, ersari, çəndir, köhnə, tamicik, burjok

MƏQALƏNİ YÜKLƏ [747.74 Kb] (yüklənib: 32)

Onlayn bax

Baxış: 60

Redaktə et