Cümlədə söz sırası sintaktik təkamülün aspektlərindən biri kimi

Məqalədə Azərbaycan dilində cümlədə söz sırası ilə bağlı məsələlər qohum və qohum olmayan dillərlə müqayisə və qarşılaşdırma yolu ilə araşdırılır. Məlum olduğu kimi, türk dillərində, o cümlədən Azərbaycan dilində sintaktik norma olaraq cümlə strukturunda mübtəda əvvəldə, xəbər sonda, ikinci dərəcəli üzvlər – tamamlıq, təyin, zərflik isə ortada – baş üzvlərin arasında gəlir. Bu norma səciyyəli qanunauyğunluğa elmi, rəsmi, publisistik üslublarda ciddi riayət olunur. Canlı danışıq dilində və bədii üslubda cümlədə söz sırası pozula bilər. Bədii üslubda söz sırasının pozulması daha çox üslubi effekt, canlı danışıq dilinə yaxınlaşma, uyğunlaşma və sadə ünsiyyətə meyil məqsədilə baş verir.

Türk dilləri, o cümlədən Azərbaycan dili ilə qohum olmayan Hind-Avropa dillərində isə cümlədə əvvəldə mübtəda, sonra isə xəbər gəlir, baş üzvlərdən – mübtəda və xəbərdən sonra isə cümlənin ikinci dərəcəli üzvləri – tamamlıq, təyin, zərflik gəlir.

Məqalədə sintaktik təkamül prosesi ilə norma arasında üzvi əlaqənin formalaşması prosesində cümlə strukturunda söz sırası amilinin rolu tədqiq olunur, vurğulanır ki, dialektik bir hadisə olan təkamüldə normanın formalaşması prosesini cümlədə söz sırasını nəzərə almadan hərtərəfli öyrənmək düzgün olmaz.

Açar sözlər: söz sırası, cümlədə inversiya, sintaktik norma, sintaktik struktur, dil sistemi

Tarana Naghiyeva

Azerbaijan State Pedagogical University

Ph.D. in Philology

terane.nagiyeva.79@mail.ru

Syntactic evolution of word order in a sentence as one of its aspects

Abstract

In the article, issues related to the order of words in sentences in the Azerbaijani language are investigated by comparing and contrasting with related and non-related languages. As it is known, as a syntactic norm in Turkic languages, including the Azerbaijani language, in the sentence structure, subject is found in the beginning, predicate is used at the end, secondary parts -object, attribute, adverbial modifier-are in the middle-between the main parts. The characteristic regularity of this norm is strictly observed in scientific, official business, publicistic styles. Word order may be broken in a sentence in lively spoken language and artistic style. Disruption of word order in artistic style is more for stylistic effect, approach to lively spoken language, adaptation and tendency to simple communication.

In the Turkic languages, as well as, in the Indo-European languages which are not related to the Azerbaijani languages, the sentence begins with subject, followed by the predicate, and after the main members-subject and predicate, the second parts of the sentence - object, attribute, adverbial modifier are used.

In the article, the role of the word order factor in the structure of the sentence in the process of the formation of the organic connection between the process of syntactic evolution and the norm is studied, it is emphasized that it would not be correct to study thoroughly the process of the

formation of the norm in evolution, which is a dialectical phenomenon, without taking into account the word order in the sentence.

Keywords: word order, inversion a sentence, syntactic norms, syntactic structures, language system

MƏQALƏNİ YÜKLƏ [510.86 Kb] (yüklənib: 27)

Onlayn bax

Baxış: 105

Redaktə et